Een kijkje in de laatste maanden van Aleksei Navalny, in zijn eigen woorden

Opgesloten in koude, betonnen cellen en vaak alleen met zijn boeken, zocht Aleksei A. Navalny troost in brieven. Aan een kennis schreef hij in juli dat niemand het Russische gevangenisleven kon begrijpen ‘zonder hier te zijn geweest’, en voegde er in zijn droge humor aan toe: ‘Maar het is niet nodig om hier te zijn.’

“Als ze je morgen kaviaar moeten voeren, zullen ze je ook kaviaar voeren”, schreef de Russische oppositieleider Navalny in augustus aan dezelfde kennis, Ilia Krasilshchik. ‘Als ze te horen krijgen dat ze je in je cel moeten wurgen, zullen ze je wurgen.’

Veel details over zijn laatste maanden – evenals de omstandigheden van zijn overlijden, die de Russische autoriteiten vrijdag bekendmaakten – blijven onbekend; zelfs de verblijfplaats van zijn lichaam is onduidelijk.

De assistenten van de heer Navalny hebben weinig gezegd terwijl ze het verlies verwerken. Maar zijn laatste levensmaanden worden gedetailleerd beschreven in eerdere verklaringen van hem en zijn assistenten, zijn optredens in de rechtbank, interviews met mensen uit zijn omgeving en fragmenten uit privébrieven die verschillende vrienden, waaronder de heer Krasilshchik, deelden met The New York Times.

De brieven onthullen de diepgang van de ambitie, vastberadenheid en nieuwsgierigheid van een leider die de oppositie tegen president Vladimir V. Poetin heeft gestimuleerd en die, zo hopen de aanhangers, zal voortleven als een verenigend symbool van hun verzet. Ze laten ook zien hoe meneer Navalny – met een gezond ego en een onophoudelijk vertrouwen dat wat hij deed goed was – moeite had om verbonden te blijven met de buitenwereld.

Zelfs toen de barre omstandigheden in de gevangenis hun tol eisten van zijn lichaam – hem werd vaak medische en tandheelkundige behandeling ontzegd – was er geen enkele aanwijzing dat de heer Navalny zijn helderheid van geest had verloren, zo blijkt uit zijn geschriften.

Hij pochte dat hij in een jaar tijd 44 boeken in het Engels had gelezen en bereidde zich methodisch voor op de toekomst: zijn agenda verfijnen, politieke memoires bestuderen, ruzie maken met journalisten, carrièreadvies geven aan vrienden en zijn mening geven over virale berichten op sociale media die zijn team hem stuurde.

In zijn openbare berichten zei de heer Navalny, die 47 was toen hij stierf: genaamd zijn gevangenschap sinds januari 2021, zijn ‘ruimtereis’. Afgelopen herfst was hij meer alleen dan ooit, gedwongen een groot deel van zijn tijd in eenzame opsluiting door te brengen en vertrok hij zonder drie van zijn advocaten, die waren gearresteerd wegens deelname aan een ‘extremistische groepering’.

Toch bleef hij op de hoogte van de actualiteit. Aan een vriend, de Russische fotograaf Evgeny Feldman, vertrouwde de heer Navalny toe dat de verkiezingsagenda van de voormalige Amerikaanse president Donald J. Trump er “echt eng” uitzag.

“Trump zal president worden” mocht de gezondheid van president Biden eronder lijden, schreef de heer Navalny vanuit zijn zwaarbeveiligde gevangeniscel. “Gaat dit voor de hand liggende ding de Democraten niet aan?”

Een openbaar leven

De heer Navalny kon honderden handgeschreven brieven sturen, dankzij de merkwaardige digitalisering van het Russische gevangenissysteem, een overblijfsel van een korte uitbarsting van liberale hervormingen midden in het 24-jarige bewind van de heer Poetin. Via een websitekonden mensen hem voor 40 cent per pagina schrijven en scans van zijn antwoorden ontvangen, meestal een week of twee nadat hij ze had verzonden, en nadat ze door een censuur waren gegaan.

De heer Navalny communiceerde ook met de buitenwereld via zijn advocaten, die documenten tegen het raam hielden dat hen scheidde nadat hen was verboden papieren door te geven. Op een gegeven moment, meneer Navalny gemeld in 2022 bedekten gevangenisfunctionarissen het raam met folie.

Dan waren er de veelvuldige rechtszittingen over nieuwe strafzaken die door de staat waren aangespannen om zijn gevangenschap te verlengen, of over klachten die de heer Navalny had ingediend over zijn behandeling. De heer Navalny vertelde de heer Krasilshchik, een media-ondernemer die nu in ballingschap in Berlijn woont, dat hij genoten had van deze hoorzittingen, ondanks het stempelkarakter van het Russische rechtssysteem.

‘Ze leiden je af en zorgen ervoor dat de tijd sneller voorbijgaat’, schreef hij. “Bovendien zorgen ze voor opwinding en een gevoel van strijd en achtervolging.”

De rechtszittingen boden hem ook de gelegenheid zijn minachting voor het systeem te tonen. Afgelopen juli, aan het einde van een proces dat resulteerde in een nieuwe gevangenisstraf van 19 jaar, zei de heer Navalny tegen de rechter en de agenten in de rechtszaal dat ze ‘gek’ waren.

‘Je hebt één, door God gegeven leven, en dit is waar je het aan wilt besteden?’ zei hij volgens tekst van de toespraak die zijn team publiceerde.

Tijdens een van zijn laatste hoorzittingen, via een videoverbinding in januari, zei de heer Navalny betoogd voor het recht op langere maaltijdpauzes om de “twee mokken kokend water en twee stukken walgelijk brood” te consumeren waar hij recht op had.

Het beroep werd afgewezen; Volgens interviews leek de heer Navalny tijdens zijn gevangenschap plaatsvervangend van voedsel te genieten via anderen. Hij vertelde de heer Krasilshchik dat hij in Berlijn de voorkeur gaf aan döner kebab boven falafel en dat hij geïnteresseerd was in het Indiase eten dat de heer Feldman in New York probeerde.

De rechtbank verwierp ook zijn klacht over de eenzame 'strafcellen' van zijn gevangenis, waarin de heer Navalny zo'n 300 dagen doorbracht.

De cellen waren meestal koude, vochtige en slecht geventileerde betonnen ruimtes van 2,3 bij 3 meter. Maar de heer Navalny protesteerde tegen iets anders: gevangenen die de opdracht kregen om tijd in die cellen door te brengen, mochten slechts één boek hebben.

“Ik wil tien boeken in mijn cel hebben”, zei hij tegen de rechtbank.

Boeken steunden hem

Boeken leken centraal te staan ​​in het leven van de heer Navalny in de gevangenis, tot aan zijn dood.

In een brief van afgelopen april aan de heer Krasilshchik legde de heer Navalny uit dat hij er de voorkeur aan gaf tien boeken tegelijkertijd te lezen en ‘ertussen te wisselen’. Hij zei dat hij van memoires ging houden: ‘Om de een of andere reden heb ik ze altijd veracht. Maar eigenlijk zijn ze geweldig.”

Hij vroeg regelmatig om leesadviezen, maar gaf ze ook uit. In een brief van juli beschreef hij het leven in de gevangenis aan de heer Krasilshchik en beval hij negen boeken over dit onderwerp aan, waaronder een driedelig boek van 1.012 pagina's. set van de Sovjet-dissident Anatoly Marchenko.

De heer Navalny voegde in die brief toe dat hij 'Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj', de verschroeiende roman van Alexander Solzjenitsyn over de goelag van Stalin, had herlezen. Nadat hij een hongerstaking had overleefd en maandenlang 'in de toestand van 'ik wil eten'' was geweest, zei de heer Navalny dat hij nu pas de verdorvenheid van de werkkampen uit het Sovjettijdperk begon te begrijpen.

‘Je begint de mate van horror te beseffen’, schreef hij.

Rond dezelfde tijd las de heer Navalny ook over het moderne Rusland. Michail Fishman, een liberale Russische journalist en televisiepresentator die nu in ballingschap vanuit Amsterdam werkt, hoorde van een assistent van Navalny dat de oppositieleider zijn nieuwe boek over de vermoorde oppositiefiguur Boris Y. Nemtsov had gelezen.

De heer Fishman zei dat hem was verteld dat de heer Navalny het boek leuk vond, maar dat hij het als te gunstig vond voor Boris N. Jeltsin, de voormalige Russische president.

De heer Fishman schreef aan de heer Navalny om terug te dringen, waarbij hij onder meer betoogde dat de heer Jeltsin een hekel had aan de KGB, de gevreesde Sovjet-geheime politie die afwijkende meningen onderdrukte. De heer Navalny antwoordde dat hij “bijzonder verontwaardigd” was over die bewering.

“Gevangenis, onderzoek en berechting zijn nu hetzelfde als in de boeken” van Sovjetdissidenten, schreef de heer Navalny, waarbij hij benadrukte dat de voorganger van Poetin er niet in was geslaagd het Sovjetsysteem te veranderen. “Dit is wat ik Jeltsin niet kan vergeven.”

Maar de heer Navalny bedankte ook de heer Fishman voor het verstrekken van enkele details over zijn leven in Amsterdam.

“Iedereen denkt meestal dat ik echt zielige en hartverscheurende woorden nodig heb”, schreef hij in een fragment dat de heer Fishman deelde met The Times. “Maar ik mis echt de dagelijkse sleur – nieuws over het leven, eten, salarissen, roddels.”

Kerry Kennedy, een mensenrechtenactivist en dochter van de in 1968 vermoorde Democratische politicus Robert F. Kennedy, wisselde ook brieven uit met de heer Navalny. Hij vertelde haar dat hij ‘twee of drie keer’ had gehuild tijdens het lezen van een boek over haar vader, aanbevolen door een vriend. een kopie van een briefmet de hand geschreven in het Engels, dat mevrouw Kennedy op Instagram plaatste nadat de heer Navalny stierf.

De heer Navalny bedankte mevrouw Kennedy voor het sturen van een poster met een citaat uit de toespraak van haar vader over hoe een ‘rimpeltje van hoop’, een miljoen keer vermenigvuldigd, ‘de machtigste muren van onderdrukking en verzet kan neerhalen.’

“Ik hoop dat ik het op een dag aan de muur van mijn kantoor kan hangen”, schreef de heer Navalny.

Verbonden blijven

De vriend die het Kennedy-boek aanbeveelde was de heer Feldman, de Russische fotograaf die bedekt De poging van de heer Navalny om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap in 2018. De heer Feldman, nu in ballingschap in Letland, zei dat hij sinds zijn arrestatie in 2021 minstens 37 brieven naar de heer Navalny heeft gestuurd en op bijna alle brieven antwoorden heeft ontvangen.

“Ik hou echt van je brieven”, schreef de heer Navalny in het laatste bericht dat de heer Feldman ontving, gedateerd 3 december, waarvan hij fragmenten deelde met The Times. “Ze hebben alles wat ik graag bespreek: eten, politiek, verkiezingen, schandalige onderwerpen en etniciteitskwesties.”

Dit laatste, zei de heer Feldman, was een verwijzing naar hun gesprekken over antisemitisme en de oorlog in Gaza. De heer Navalny beschreef ook zijn hernieuwde waardering voor de acteur Matthew Perry, die in oktober stierf; hoewel hij nog nooit naar ‘Friends’ had gekeken, werd meneer Navalny ontroerd door een overlijdensbericht las hij in The Economist.

De brief van december eindigde met de gedachten van de heer Navalny over een zorg die hij deelde met de heer Feldman: de Amerikaanse politiek. Nadat hij had gewaarschuwd voor een mogelijk presidentschap van Trump, besloot de heer Navalny met een vraag: “Noem alstublieft één huidige politicus die u bewondert.”

Drie dagen nadat de heer Navalny die brief had gestuurd, verdween hij.

Tijdens een verwoede twintig dagen durende zoektocht zeiden de verbannen bondgenoten van de heer Navalny dat ze meer dan 600 verzoeken naar gevangenissen en andere overheidsinstanties hadden gestuurd.

Op 25 december verklaarde de woordvoerster van de heer Navalny dat hij was gevonden in een afgelegen gevangenis in het Noordpoolgebied, bekend als Polar Wolf.

'Ik ben je nieuwe kerstman,' meneer Navalny geplaatst op sociale media de volgende dag, nadat zijn advocaat hem had bezocht. “Ik zeg niet 'Ho-ho-ho', maar ik zeg 'Oh-oh-oh' als ik uit het raam kijk, waar het nacht is, dan avond en dan weer nacht.”

In het Noordpoolgebied

De heer Navalny zei in de post dat hij via een omslachtige route door het Oeralgebergte naar zijn nieuwe gevangenis werd gebracht, die geclassificeerd was als een zwaardere faciliteit van het “speciale regime”.

Zelfs tijdens die reis las meneer Navalny boeken. Hij schreef aan de journalist Sergei Parkhomenko dat hij tegen de tijd dat hij bij Polar Wolf aankwam alles had gelezen wat hij mee kon nemen, en dat hij gedwongen werd te kiezen uit de klassiekers in zijn nieuwe gevangenisbibliotheek: Tolstoj, Dostojevski of Tsjechov.

“Wie had mij kunnen vertellen dat Tsjechov de meest deprimerende Russische schrijver is?” De heer Navalny schreef in een brief dat de heer Parkhomenko gedeeld op Facebook.

De heer Parkhomenko zei dat hij de brief op 13 februari ontving. In tegenstelling tot de eerdere brieven van de heer Navalny was deze met de hand geschreven op eenvoudig, ruitjespapier en naar hem doorgestuurd als een foto van Yulia Navalnaya, de vrouw van de heer Navalny. Polar Wolf stond de elektronische briefschrijfservice van zijn vorige gevangenis niet toe.

Het was duidelijk geworden dat het Kremlin van plan was de heer Navalny het zwijgen op te leggen. De advocaten die hem het grootste deel van zijn tijd achter de tralies hadden vertegenwoordigd, zaten in de gevangenis, terwijl het langer zou duren voordat brieven en bezoekers hem in zijn nieuwe gevangenis bereikten.

De moeder van de heer Navalny, Ljoedmila Navalnaya, vloog naar de Noordpool na de aankondiging van zijn overlijden en ontving zaterdag een officieel bericht dat hij de dag ervoor om 14.17 uur was overleden.

De nalatenschap van de heer Navalny zal voortleven, zeggen vrienden en bondgenoten, deels door zijn geschriften in de gevangenis. De heer Feldman, de fotograaf, zei dat het juridische team van de heer Navalny hem vertelde dat de oppositieleider had gereageerd op ten minste enkele van de brieven die de heer Feldman de afgelopen weken had gestuurd.

“Eerlijk gezegd denk ik hier met afgrijzen aan”, zei de heer Feldman. ‘Als de censuur ze doorlaat, krijg ik de komende maanden brieven van hem.’

De heer Krasilshchik, de media-ondernemer, zei dat hij moest nadenken over de laatste brief die hij in september ontving. De heer Navalny besloot het door te stellen dat als Zuid-Korea en Taiwan in staat zouden zijn de overgang van dictatuur naar democratie te maken, Rusland dat misschien ook zou kunnen.

“Hoop. Ik heb er geen probleem mee”, schreef de heer Navalny.

Hij tekende af: “Blijf schrijven! A.”

Neil MacFarquhar, Oleg Matsnev en Milana Mazaeva hebben bijgedragen aan de verslaggeving.