Ondanks inflatie, aardbevingen en zware races wordt Erdogan herkozen
President Recep Tayyip Erdogan versloeg zondag de grootste politieke uitdaging uit zijn carrière door de overwinning veilig te stellen in een presidentiële tweede ronde die vijf jaar extra toekende aan een mercuriale leider die zijn westerse bondgenoten heeft geërgerd terwijl hij zijn greep op de Turkse staat verstevigde.
Zijn overwinning betekent dat Erdogan minstens een kwart eeuw aan de macht kan blijven, waardoor zijn conservatieve stempel op de Turkse samenleving wordt versterkt, terwijl hij zijn visie van een land met toenemende economische en geopolitieke macht nastreeft. Hij zal worden genesteld als de drijvende kracht van een NAVO-bondgenoot van de Verenigde Staten, een positie die hij heeft gebruikt om een belangrijke bemiddelaar in de oorlog in Oekraïne te worden en om de status van Turkije als moslimmacht met 85 miljoen mensen en kritieke banden op verschillende continenten te versterken. .
De Turkse Hoge Verkiezingsraad riep Erdogan zondag laat uit tot winnaar. Hij won 52,1 procent van de stemmen; de oppositiekandidaat Kemal Kilicdaroglu kreeg 47,9 procent met bijna alle stemmen geteld, aldus de raad.
De aanhangers van Erdogan haalden hun schouders op voor de uitdagingen van Turkije, waaronder een dreigende economische crisis, en prezen hem voor het ontwikkelen van het land en het steunen van conservatieve islamitische waarden.
In veel Turkse steden toeterden ze op zondagavond, juichten ze en verzamelden ze zich op openbare pleinen om de resultaten binnen te zien rollen en zijn overwinningsspeech af te wachten. Duizenden verzamelden zich buiten het presidentieel paleis in Ankara, zwaaiend met rode en witte Turkse vlaggen, voor zijn overwinningsspeech.
“Niet alleen wij hebben gewonnen, het is Turkije”, zei Erdogan onder luid applaus. “Het is onze natie die heeft gewonnen met al zijn elementen. Het is onze democratie.”
De heer Kilicdaroglu vertelde zijn aanhangers dat hij de telling van de stemmen niet betwistte, maar dat de verkiezingen in het algemeen oneerlijk waren geweest. In de aanloop naar de stemming tikte Erdogan staatsmiddelen aan om het speelveld in zijn voordeel te doen kantelen.
Tijdens zijn 20 jaar als de meest prominente politicus van het land – als premier vanaf 2003 en als president sinds 2014 – heeft dhr. Erdogan de traditionele politieke en militaire elites van het land buitenspel gezet en de rol van de islam in het openbare leven uitgebreid.
Onderweg heeft hij crises gebruikt om zijn macht uit te breiden, waarbij hij belangrijke beslissingen over binnenlands, buitenlands en economisch beleid binnen de muren van zijn uitgestrekte presidentiële paleis heeft gecentreerd. Zijn politieke tegenstanders vrezen dat hij met nog vijf jaar aan het roer zijn macht nog verder kan consolideren.
De heer Erdogan heeft weinig aanwijzingen gegeven dat hij van plan is van koers te veranderen, zowel in binnenlandse aangelegenheden als in het buitenlands beleid.
De onvoorspelbaarheid van Erdogan en zijn veelvuldige tirades tegen het Westen zorgden ervoor dat ambtenaren in sommige westerse hoofdsteden zich afvroegen aan wiens kant hij stond in de oorlog in Oekraïne en stiekem hoopten ze dat hij zou verliezen.
De Turkse leider veroordeelde vorig jaar de Russische invasie van Oekraïne, maar weigerde zich aan te sluiten bij westerse sancties om president Vladimir V. Poetin te isoleren en verhoogde in plaats daarvan de Turkse handel met Moskou. Hij noemt Poetin “mijn vriend” en heeft de NAVO-inspanningen om uit te breiden belemmerd door de toelating van Finland uit te stellen en nog steeds te weigeren Zweden toe te laten.
Tijdens zijn campagne gaf dhr. Erdogan aan zich op zijn gemak te voelen met zijn standpunt over Oekraïne. Hij beschreef de bemiddeling van Turkije tussen de strijdende partijen van het conflict soms als “geen gewone daad”. En hij zei dat hij niet “alleen werkte om een ’goed gedaan’ van het Westen te ontvangen”, waarmee hij duidelijk maakte dat de wensen van zijn bondgenoten zijn streven naar de belangen van Turkije niet zullen overtroeven.
De heer Erdogan gaat ervan uit dat “de wereld het stadium is binnengegaan waarin westerse overheersing niet langer vanzelfsprekend is”, zei Galip Dalay, een Turkije-analist bij Chatham House, een in Londen gevestigde onderzoeksgroep.
Die visie heeft ertoe geleid dat regionale machten zoals Turkije profiteren van banden met het Westen, zelfs terwijl ze zich bezighouden met Amerikaanse rivalen zoals Rusland en China. Het idee is dat “Turkije beter gediend is door een geopolitiek evenwicht tussen hen aan te gaan”, zei Dalay.
Critici beschuldigen Erdogan ervan Turkije in de richting van een eenmansregering te duwen. Verkiezing waarnemers zei dat hoewel het stemmen deze maand grotendeels gratis was, hij staatsmiddelen en zijn invloed op de nieuwsmedia gebruikte om voordeel te behalen, waardoor de bredere concurrentie oneerlijk werd.
Toch kwamen zijn tegenstanders dichter bij het ontslaan van hem dan ooit tevoren, en velen verwachten dat hij zal proberen te voorkomen dat ze dit ooit nog een keer kunnen doen.
“Het winnen van deze verkiezingen zal hem het ultieme vertrouwen in zichzelf geven, en ik denk dat hij zichzelf vanaf nu als onverslaanbaar zal beschouwen”, zegt Gulfem Saydan Sanver, een politiek adviseur die leden van de oppositie heeft geadviseerd. “Ik denk dat hij harder zal zijn tegen de oppositie.”
De overwinning van meneer Erdogan kwam niet gemakkelijk.
Op weg naar de eerste stemronde op 14 mei stond hij tegenover een nieuwe coalitie die erop uit was hem uit zijn ambt te zetten door een enkele uitdager te steunen, de heer Kilicdaroglu. De meeste peilingen suggereerden dat de populariteit van de president was uitgehold door een pijnlijke crisis in de kosten van levensonderhoud die de budgetten van Turkse gezinnen had gekrompen en dat hij zelfs zou kunnen verliezen.
De regering van Erdogan kreeg ook kritiek dat ze niet snel had gereageerd na krachtige aardbevingen in februari waarbij meer dan 50.000 mensen om het leven kwamen in Zuid-Turkije. Maar uiteindelijk had de ramp weinig invloed op de verkiezingen.
De heer Erdogan voerde felle campagne, ontmoette slachtoffers van de aardbeving, maakte miljarden dollars vrij in overheidsuitgaven om kiezers te beschermen tegen dubbelcijferige inflatie en deed de heer Kilicdaroglu af als ongeschikt om schapen te hoeden, laat staan om de natie te leiden.
In vurige toespraken betoverde de heer Erdogan zijn aanhangers met liedjes en poëzie en schilderde hij zijn tegenstanders af als soft over terrorisme.
Hoewel hij niet de vereiste meerderheid had om in de eerste ronde te winnen, kwam Erdogan aan de leiding met 49,5 procent van de stemmen tegen de 44,9 procent van meneer Kilicdaroglu, waardoor ze naar een tweede ronde gingen.
Door de jaren heen is de heer Erdogan opgegaan in het imago van de staat, en hij zal waarschijnlijk de positie van Turkije tussen het Westen, Rusland en andere landen blijven benutten om zijn geopolitieke slagkracht te vergroten.
Zijn betrekkingen met Washington blijven stekelig.
De Verenigde Staten hebben Turkije in 2019 verwijderd uit een programma om F-35 straaljagers te ontvangen nadat Turkije een luchtverdedigingssysteem van Rusland had gekocht.
En tijdens de lange oorlog in het naburige Syrië bekritiseerde de heer Erdogan de Verenigde Staten voor het werken met een Syrisch-Koerdische militie die volgens Turkije een verlengstuk is van een Koerdische militante groep die decennialang tegen de Turkse regering heeft gevochten om autonomie te eisen.
De minister van Binnenlandse Zaken van de heer Erdogan, Suleyman Soylu, beschuldigde de Verenigde Staten van een “poging tot politieke staatsgreep” om de heer Erdogan tijdens de campagne uit zijn ambt te zetten. Als bewijs citeerde de heer Soylu opmerkingen uit de eigen campagne van president Biden, waarin hij Erdogan bekritiseerde als een “autocraat” en zei dat de Verenigde Staten de oppositie van Turkije zouden moeten steunen.
Diplomaten erkennen dat de banden van Erdogan met zowel Rusland als Oekraïne hem in staat stelden te bemiddelen bij een overeenkomst over de export van Oekraïens graan via de Zwarte Zee en bij het ruilen van gevangenen tussen de strijdende partijen.
Onlangs heeft de heer Erdogan gewerkt aan het herstellen van de betrekkingen met voormalige regionale vijanden, waaronder Israël, Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten, om de spanningen te verminderen en de handel te stimuleren. Na verzoenende maatregelen van Turkije, deponeerde Saudi-Arabië in maart 5 miljard dollar bij de Turkse centrale bank, waarmee het zijn slappe deviezenreserves hielp versterken.
De Turkse leider heeft gezegd dat hij president Bashar al-Assad van Syrië zal ontmoeten na jaren van steun aan anti-Assad-rebellen. Het doel: de terugkeer van enkele van de miljoenen Syrische vluchtelingen in Turkije bespoedigen, een belangrijke eis van de Turkse kiezers.
De heer Erdogan, de zoon van een veerbootkapitein die opgroeide in een ruige wijk in Istanbul en ervan droomde om profvoetbal te spelen, behoudt de diepe toewijding van veel Turken, die hem de ontwikkeling van het land toeschrijven. Snelle economische groei in de jaren 2000 heeft miljoenen Turken uit de armoede gehaald en Turkse steden getransformeerd met nieuwe snelwegen, luchthavens en spoorlijnen.
De heer Erdogan breidde ook de ruimte voor de islam in het openbare leven uit.
Turkije is een overwegend islamitische samenleving met een seculiere staat, en tientallen jaren lang werden vrouwen die een hoofddoek droegen uitgesloten van universiteiten en overheidsbanen. Meneer Erdogan versoepelde die regels, en conservatieve vrouwen stemmen massaal op hem.
Hij heeft ook de gewoonte om rokers die hij tegenkomt te laten beloven te stoppen – en dit schriftelijk te doen. In maart, zijn kantoor honderden pakjes sigaretten uitgestald ondertekend door de mensen waarvan Erdogan ze had overgenomen, waaronder zijn eigen broer en een voormalig minister van Buitenlandse Zaken van Bulgarije.
Hij heeft ook het religieuze onderwijs uitgebreid en de Hagia Sophia, het beroemdste historische monument van Turkije, getransformeerd van een museum in een moskee.
Musa Aslantas, eigenaar van een bakkerij, somde op wat hij beschouwde als de meest recente prestaties van Erdogan: een aardgasvondst in de Zwarte Zee, de eerste elektrische auto van Turkije en een kerncentrale die door Rusland wordt gebouwd.
“Ons land is sterker dankzij Erdogan”, zei de 28-jarige Aslantas. “Hij kan het opnemen tegen buitenlandse leiders. Hij zorgt ervoor dat we ons veilig en krachtig voelen. Ze kunnen niet meer met ons spelen zoals vroeger.”
In de afgelopen tien jaar heeft Erdogan behendig crises gebruikt om zijn gezag uit te breiden.
Hij reageerde op straatprotesten tegen zijn bewind in 2013 door de vrijheid van meningsuiting en vergadering in te perken en organisatoren gevangen te zetten. Nadat hij in 2016 een poging tot staatsgreep had overleefd, zuiverde hij het ambtenarenapparaat en de rechterlijke macht, waardoor er openingen ontstonden voor zijn loyalisten. Het volgende jaar drong de heer Erdogan aan op een referendum dat een groot deel van de macht van de staat verplaatste van het parlement naar de president – waarmee hij bedoelde.
In de loop van de tijd heeft hij zijn heerschappij over de nieuwsmedia uitgebreid. De staatsomroep geeft hem uitgebreide positieve berichtgeving en kritieke particuliere verkooppunten zijn gesloten of beboet, waardoor anderen tot zelfcensuur zijn overgegaan.
De critici van de heer Erdogan maken zich zorgen dat hij nieuwe manieren zal vinden om de democratie van binnenuit te verzwakken.
“De rechterlijke macht wordt gecontroleerd door de staat, het parlement wordt gecontroleerd door de staat en de uitvoerende macht wordt gecontroleerd door Erdogan”, zei Ilhan Uzgel, een voormalig professor internationale betrekkingen aan de Universiteit van Ankara die bij presidentieel decreet werd ontslagen. “Dat betekent dat er geen scheiding der machten is, wat het ABC is van een democratische samenleving.”
Maar de meest directe uitdaging van Erdogan zou de economie kunnen zijn.
Zijn aandringen op het verlagen van de rentetarieven heeft de inflatie verergerd, die vorig jaar piekte op meer dan 80 procent per jaar, zeggen economen, en dure stappen die hij voor de verkiezingen maakte, droegen bij aan de rekeningen van de staat en putten de deviezenreserves van de centrale bank uit. Zonder een snelle koerswijziging zou Turkije spoedig met een valutacrisis of recessie te maken kunnen krijgen.
Economische problemen zouden ertoe kunnen leiden dat meer kiezers in de toekomst naar verandering streven, ervan uitgaande dat de vijanden van Erdogan hun teleurstelling kunnen overwinnen en een nieuwe uitdaging aangaan.
“Erdogan heeft een duidelijke visie van wat hij wil voor het land, en hij heeft die visie al sinds hij heel jong was”, zegt Selim Koru, een analist bij de Onderzoeksstichting voor economisch beleid van Turkije. “Wat mensen leuk aan hem vinden, is dat hij daar niet echt een compromis over heeft gesloten.”
Safak Timur En Elif Inc bijgedragen rapportage uit Istanbul.